4D-bouwenvelop

Dit project vertrok vanuit de wens naar ondergrondse ruimten die integraal onderdeel uitmaken van landschap, stedenbouw en architectuur. In dit project zijn tools ontwikkeld, die het ontwerpen en plannen van vierdimensionaal ruimtegebruik werkbaar maken, zodat daarmee de businesscases van de toekomst beter gestalte kunnen krijgen.

Ruimtelijke planning is een ingewikkelde puzzel die door grote systeemtransities (circulaire economie, klimaatverandering etc.) nog complexer wordt. Door ruimtetekort wint de ondergrond terrein. Maar bovengrond en ondergrond worden vaak los van elkaar beschouwd, dus blijven ze naast elkaar bestaan. Hoe gaan we daar mee om? Hoe ontwerpen we zo dat toekomstige ontwikkelingen mogelijk blijven? Om slimmer grondgebruik invulling te geven, moeten we anders leren denken, plannen en ontwerpen.  Van 2D naar 3D en vervolgens naar 4D. De derde dimensie zorgt voor zicht op het stapelen en mixen van functies en programma’s. Het toevoegen van de dimensie tijd verhoogt het ruimtelijk rendement nog meer. Tijd maakt ruimte en daarmee een betere businesscase.

De conclusies en lessen uit de COB-projecten Visie ontwerpende aannemers en de ontwerpstudie Stad x ruimte vormden het uitgangspunt voor de inhoud van het project 4D-bouwenvelop. Het projectteam heeft toegewerkt naar vier tools om grip te krijgen op stedelijke opgaven, hierin zijn waarden (economisch, maatschappelijk, cultureel etc.) gekoppeld. Deze tools voeden de 4D-bouwenvelop. Samen vormen ze een methode waarmee slimmer gestuurd kan worden op integraal ontwerpen van landschap, stedenbouw en architectuur.

Overkoepelend rapport – Vier instrumenten voor een 4D-bouwenvelop
Deze publicatie laat zien hoe de vier ontwikkelde instrumenten (zie hieronder) samenhangen en hun bijdrage leveren aan slimmer ruimtegebruik. Om de waarden van slimmer grondgebruik leesbaar te kunnen maken, moeten we anders leren denken, plannen en ontwerpen. Van 2D naar 3D en vervolgens naar 4D. De derde dimensie zorgt voor zicht op het stapelen en mixen van functies en programma. Het toevoegen van de dimensie tijd verhoogt het ruimtelijk rendement nog veel sterker. Tijd maakt ruimte, en daarmee een betere businesscase.
>> Bekijk publicatie

Tool A – Ondergrond en bodem als startpunt gebiedsontwikkeling
Hoe kunnen we beter werken met de eigenschappen van de ondergrond op een specifieke locatie? Met de ontwikkelde methode kan eenvoudig verkend worden welke programmaonderdelen een plek kunnen krijgen in de ondergrond, om zo het rendement te verhogen. Er worden drie typen functies onderscheiden: architectuur (ruimten om te verblijven), facilitair (dienstbaar aan de stad) en ecologisch (gezonde stad). Voor elke combinatie van twee functietypen is een ruimtelijke strategie geformuleerd met de ondergrond als uitgangspunt. Door te inventariseren welke functies nodig zijn, wordt duidelijk welke strategie het beste past.
>> Bekijk rapport met programmamatrix

Tool B – Waarde van de lange termijn vastleggen (tijd)
Vanuit het COB-project 4D-bouwenvelop is de waarde van ondergronds ruimtegebruik in kaart gebracht aan de hand van het ‘6-capitals’-model. Met het ‘6-capitals’-model kan de financiële, productieve, intellectuele, menselijke, sociale en natuurlijke waarde voor de langetermijn worden bepaald. In dit onderzoek zijn deze waarden voor ondergronds ruimtegebruik uitgewerkt. De mogelijke vormen van waardecreatie worden zowel in tekst als in beeld toegelicht. Het resultaat is een document met inspirerende keuzekaarten waarmee per thema de ambities voor een gebiedsontwikkelingsproject bepaald kunnen worden.
>> Bekijk de rapportage

Tool C – Verticale puzzel: een ontwerp voor boven- en ondergrond
Ruimtelijke planning is een ingewikkelde puzzel die door grote systeemtransities (circulaire economie, klimaatverandering, etc.) nog complexer wordt. In deze tool is de serious game Verticale puzzel ontwikkeld om op een laagdrempelige manier onderzoek te doen naar een integraal ontwerp. De basis van het spel is een fictieve doorsnede van de stad, aan de hand waarvan vijf relevante thema’s en opgaven zijn geformuleerd. Het spel wordt afgesloten met een terugblik op het proces en de keuzes die zijn gemaakt bij de totstandkoming van de ‘4D-stad’. Het gesprek, de gezamenlijk geformuleerde denkrichting en een creatieve samenwerking staan centraal. 
>> Bekijk de serious game

Tool D – Parametrische ontwerpen in 4D
Met welke parameters kunnen ondergrondse ruimten effectiever worden ontworpen en welke werkwijze is hierbij nodig? Welke data is nodig? Hoe leg je dit vast in een bouwenvelop? Dit raamwerk geeft snel inzicht in mogelijkheden van ondergronds bouwen in een gebiedsontwerp. Ondergronds bouwen biedt kansen voor gebiedsontwikkeling in steden. Om deze kansen en de haalbaarheid op een laagdrempelige manier te onderzoeken, heeft het COB-netwerk een raamwerk gemaakt voor een interactieve ontwerptool. Met deze tool krijgt de gebruiker direct inzicht in het effect van de belangrijkste ontwerpkeuzes. In stedelijk gebied worden de ondergrondse lagen steeds interessanter voor volwaardig ruimtegebruik, maar vaak worden de kansen onderschat of te laat onderzocht.
>> Bekijk het raamwerk 

Deliverables

Activiteiten 2022

Bijeenkomsten

Tool B en tool D

Na de start van teams A en C in april (zie hieronder), volgde opdinsdag 10 mei 2022 en woensdag 11 mei 2022, die van teams B en D. Ook zij begonnen met een voorstelrondje, een eerste brainstormsessie en het maken van een grove planning voor het jaar.

Tool A en tool C

De zonnige balkonzaal paste goed bij de energieke sfeer tijdens de kick-off van het project 4D-bouwenvelop, donderdag 21 april 2022. De teams van twee deelprojecten lieten zich inspireren door presentaties van Ruud Arkesteijn en Hans de Boer. Zij vertelden over de projecten die de opmaat vormden voor 4D-bouwenvelop: de visie van ontwerpende aannemers en de ontwerpstudie Stad x Ruimte. Vervolgens gingen de teams afzonderlijk aan de slag. Voor tool A dachten de deelnemers na over manieren om bij gebiedsontwikkeling bewustere keuzes te maken. Het is prima als men besluit dat ondergronds bouwen geen optie is, maar dat moet wel goed overwogen zijn. Tool C gaat daar mooi op aansluiten. De teamleden van dat deelproject kwamen tot de conclusie dat de werkwijze die zij gaan ontwikkelen (een serious game) zich vooral moet richten op het gesprek tussen stakeholders in de planfase. Dat is volgens hen een belangrijke stap naar het samenbrengen van de boven- en ondergrondse ruimte in een ontwerp.